यत्र तत्र सर्वत्र

पैल दूर त्या क्षितिजावरी ऊभी ठाकली एक आक्रुति थकली, शिणली गलितगात्रे धरी तोलुनी काठीवरती धुळभरी जडशीळ पाऊले नक्षत्र गोंदली खोळांवरती पायपिटीची देई साक्ष ती मजल दरमजल युगायुगांची थरथर कंपित अवघी काया जणु वाऱ्यावर पिंपळपान महाराष्ट्र मातिचा उचलला काळा, सावळा तांबूस वाण अंगझाकल्या लुगड्याशी जरी आज वेढला जुन जीर्णपणा एकेकाळची गर्भश्रीमंती दावी उलघडुनि राजखुणा कशासाठी ती करून आली व्रुद्ध जीवाची इतकी परवड ? कोणासाठी प्रेम व्रुध्देचे ठरे कैक त्रासाहुनि वरचढ ? मजपाशी येऊन बसली व्रुध्दा दूर लोटुनी हातची काठी सांगु लागली तिची कहाणी लपली जी सुरकुत्यांच्यापाठी "ईथे जाहला जन्मचि माझा या महाराष्ट्र उदरी इथे नांदले, मुक्त वाढले या क्रुष्णा, कोयना तीरी सह्याद्रीचा कणखर बाणा घोटविला मी तनामनात सोनकिची मऊ म्रुदूलता बाणविली मी नसानसात   जात्यावरती मीच जाहले मायमाऊली सखीसोबती तिठ्यावरती, कट्यावरती कधी शिवारी तिवढ्याभोवति फडावरी बेहोश थिरकले कधी बांधुनी छुन्नक चाळ कधी मंदिरी भिजले भजनी हाती घेऊन किणकिण टाळ कधी दासाचा बोध मिरवला कधी भाकिले पस...

बा रायगडावर जाण्याची ती पहिलीच वेळ. मनी ना ना विचारांची झिम्मड उडालेली. मन एकीकडे आनंदाच्या पुनवॆत भिजत होते. आनंद याचा की पहिल्यांदाच त्या लोकोत्तर पुरूषोत्तम राजाने बांधलेल्या त्या गडपुरूषाचे दर्शन होत होते. शिवरायांनी मोठ्या जाणत्या चौकस नजरेनं चहुबाजूनं न्याहाळलेला हा दुर्ग. मोठ्या कवतिकानं स्वराज्य राजधानीसाठी बांधविलेला हा दुर्ग. पाच पातशाही मुंडक्यांचा महीष पायदळी निर्दाळून गगनभेदी गर्जना करणाऱ्या शिवराजाभिषेकाचा साक्षीदार असलेला हा दुर्ग. आपुल्या दुधाचा पूर्ण पुरुषार्थ पाहता जिजाऊंच्या नेत्रगंगांनी पुनीत झालेला तोच हा दुर्ग. हिरोजींच्या स्वामीनिष्ठेनं भारावलेला, गागाभट्टांच्या मंत्ररवानं धुमांकित झालेला. जिजाऊंच्या देहवसनानंतर सैरभैर झालेला. महाराज गेल्यानंतर पोरका झालेला हाच तो दुर्गदुर्गेश्वर रायगड. ज्यास मनमंदिरी पुजियेले तोच हा श्रीमद्रायगिरौ.... त्याचबरोबर मन स्वतला फोडत होते ते पश्चातापाच्या आसुडानं... कुणासाठी या राजानं जीवाची एवढी परवड केली? कुणासाठी या भाबड्या मावळ्यांनी आसुदाचे पाट लोटविले? घरादारावर तुळशीपत्र ठेऊन, स्वताच्या संसाराच्या होळ्या करून ही मंडळी झुंजल...

देवांच्या दरबारात ब्रम्हदेवाने छत्रपती शिवाजी महाराज यांची गायलेली कवनस्तुती

अवघ्या देशा नयनी दाटे अविरत अश्रूधारा... शहीद, प्रणाम हा स्वीकारा... तोंड लपवुनी घरी एकांती वडील मुक्याने आसू ढाळीती धरूनी राखी घट्ट ऊराशी बहीण कुणी ती टाहो फोडिती श्वास गोठवी ह्रदयी आई, टक लावून बसली दारा... शहीद, प्रणाम हा स्वीकारा... धन्य धन्य ते तुम्ही धन्य ते माय-तात तुमचे शीर तळहाती घेऊनी करीती रक्षण देशाचे भारतभूच्या लज्जेस्तव हो तुम्ही वेचले प्राण अभिमानाने वदतो भारत "तुम्ही खरे संतान " श्वास आमचे ऋणाईत तुमचे, ना उपमा उपकारा... शहीद, प्रणाम हा स्वीकारा... शपत घेऊनी वदतो लावील नीज प्राणांची शर्त पृथ्वीमोल बलिदान परि हे न जाऊ देईल व्यर्थ भारतभूसाठी तुम्हासम व्रत खडतर घेऊ अंगी वक्र दृष्टिने पाहता कोणी तिथेच ठेचू नांगी या मातीच्या कीर्तिसाठी उधळू प्राण बेलभंडारा शहीद,  प्रणाम हा स्वीकारा... शब्द न केवळ व्यर्थ वांझोटे, हा मंत्र सदैव पुकारा शहीद, प्रणाम हा स्वीकारा... संतोष सातपुते

(तिकोनागडाचे श्री. सुजित मोहोळ तसेच अनेक निष्ठावंत  शिवदुर्ग गडपाळास बहुत आदरे अर्पण) मावळखोरी, कोळवनप्रांती वसे तिकोनापेठ  या गावातून सडक धावती तिकोनागडासी थेट  तीन दिशानी, तीव्र उतार बुधला माथ्यावरी समाधीस जणू शंकर बसला जटा बांधुनी शिरी त्या शिवकंठातील  सर्पहारांसम घेऊन आढेवेढे वळणवाट ही नेई सळसळत तिकोना शिखराकडे ही खिंडारे , भग्न हे चिरे  ढळले जरी हे असे परी यांच्यावरती अभेद्य उमठले शिवकाळाचे ठसे जे अजुनी नाही आले मिटविता काळाच्य फेऱ्याला  तो ही काफतो थांबत नाही शूरांच्या वाऱ्याला हा हात उचलुनी, शेंदूर लेवुनी उभा महा बलवान या दुर्गासी सदैव रक्षिण्या सज्ज वीर हनुमान जपून पायऱ्या, चला पुढे पहा पांडवकालीन लेणे कातळ उदरी, अमृतजल मायेचे साठवी पान्हे चिंचोळ्या पायऱ्या, उभी चढण ती येई छातीवर जपुनी आहे, वीर श्वासांची उरी तप्त फुंकर बुरूज, जंग्या अवतीभवतीनं तटबंदी कणखर गडास रक्षिती, गुंफून भवती दगडांचे निजकर ऐकू येतील त्या बुरुजांवर जागल, गस्त, आरोळ्या ज्या जाहल्या या स्वराज्यदेवा जागविण्या भूपाळ्...